بیان مبحث ایمان
تعریف ایمان
ایمان اینکه ایمان داشته باشی به الله و فرشتگان و کتاب های آسمانی و پیامبران الهی و روز آخرت و به نیکی و بدی که در تقدیر قرار دارد و به مقتضای آن عمل نمایی.
پس ایمان شامل قول و عمل است؛ قول قلب و زبان، و عمل قلب و زبان و اعضای بدن.
ایمان با اطاعت کردن زیاد شده و با معصیت و نافرمانی کم و ناقص می شود.
کمال ایمان
ایمان بنده با شناخت ارکان شش گانه ایمان و نگاه کردن به آیه ها و نشانی های جهان هستی و آیات قرآنی کامل می گردد.
و با شناخت آن ها، ایمان به الله قوی و زیاد می گردد، و تعظیم بنده نسبت به پروردگارش و محبت و دوستی نسبت به او زیاد می شود و اطاعت کردن از پروردگار آسان و نافرمانی او سنگین و سخت می شود. محبت کامل نسبت به الله و پیامبرش مستلزم محبت کردن با آنچه که آن ها دوست دارند و عمل کردن به آن ها و نشرشان می باشد.
هنگامی که محبت فرد مسلمان برای الله، و بغض و کینه اش برای الله – هردو عمل قلبی هستند – و بخشش و عدم بخشیدن او برای الله باشد – هردو عمل بدنی هستند – این اعمال، دلیل بر کمال ایمان و کمال محبت نسبت به الله ﻷ می باشد.
1. الله بلندمرتبه می فرماید: ﴿قُلِ ٱنظُرُواْ مَاذَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَمَا تُغۡنِي ٱلۡأٓيَٰتُ وَٱلنُّذُرُ عَن قَوۡمٖ لَّا يُؤۡمِنُونَ١٠١﴾ [یونس: 101]
«[ای پیامبر، به مشرکان] بگو: «بنگرید که [نشانه های روشنِ الله] در آسمان ها و زمین چیست؟» و[لى همۀ] نشانه ها و هشدارها، برای گروهى که ایمان نمى آورند، سودی نمى بخشد»
2. و الله بلند مرتبه می فرماید: ﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ٣١﴾ [آل عمران: 31]
«[ای پیامبر،] بگو: اگر الله را دوست دارید، از من پیروی کنید تا الله شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد؛ و الله آمرزندۀ مهربان است»
3. و الله بلندمرتبه می فرماید:
﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَإِذَا تُلِيَتۡ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتُهُۥ زَادَتۡهُمۡ إِيمَٰنٗا وَعَلَىٰ رَبِّهِمۡ يَتَوَكَّلُونَ٢ ٱلَّذِينَ يُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ يُنفِقُونَ٣ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ حَقّٗاۚ لَّهُمۡ دَرَجَٰتٌ عِندَ رَبِّهِمۡ وَمَغۡفِرَةٞ وَرِزۡقٞ كَرِيمٞ٤﴾ [الأنفال: 2-4]
«بی تردید، مؤمنان فقط کسانی هستند که وقتی الله یاد می شود، دل هایشان هراسان می گردد و هرگاه آیاتش بر آنان خوانده می شود، بر ایمانشان می افزاید و بر پروردگارشان توکل می کنند.
همان کسانی که نماز برپا می دارند و از آنچه روزی‌شان کرده ایم انفاق می کنند.
آنان هستند که به راستی مؤمنند. براى آنان نزد پروردگارشان، درجاتی [والا] و آمرزش و روزىِ نیکو خواهد بود»
درجه های ایمان
برای ایمان طعم و شیرینی و حقیقتی وجود دارد:
1. طعم ایمان را رسول الله با این قول خویش بیان فرمود: «ذَاقَ طَعْمَ الْإِيمَانِ مَنْ رَضِيَ بِاللهِ رَبًّا، وَبِالْإِسْلَامِ دِينًا، وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولًا»
«طعم ایمان را کسی می‌چشد که راضی باشد پروردگارش الله، و دینش اسلام و پیامبرش محمد است»
2. اما شیرینی ایمان را پیامبر در این حدیث بیان فرمود: «ثَلاَثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ وَجَدَ حَلاَوَةَ الإِيمَانِ: أَنْ يَكُونَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِمَّا سِوَاهُمَا، وَأَنْ يُحِبَّ المَرْءَ لاَ يُحِبُّهُ إِلَّا لِلَّهِ، وَأَنْ يَكْرَهَ أَنْ يَعُودَ فِي الكُفْرِ كَمَا يَكْرَهُ أَنْ يُقْذَفَ فِي النَّارِ»
متفق علیه
«کسی که این سه خصلت را داشته باشد، شیرینی ایمان را می چشد،
یکی اینکه: الله و رسولش را از همه بیش تر دوست داشته باشد،
دوم اینکه: محبتش با هر کس، به خاطر خشنودی الله باشد،
سوم اینکه: برگشتن به سوی کفر، برایش مانند رفتن در آتش ناگوار باشد»
3. اما حقیقت ایمان برای کسی حاصل می شود که از کمال یقین، و حقیقت دین، برخوردار است و با سعی و تلاش دینی، برای انجام دادن عبادت، دعوت، هجرت، نصرت، جهاد، انفاق، صدق، صبر، بخشش و ترک کردن گناهان به پا خواسته است.
بنده زمانی به حقیقت ایمان می رسد که بداند آنچه که به او رسیده است، باید به او می رسید و امکان خطا رفتن وجود نداشت و آنچه که به او نرسیده است، نباید به او می‌رسید.
1. الله بلند مرتبه می فرماید: ﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَإِذَا تُلِيَتۡ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتُهُۥ زَادَتۡهُمۡ إِيمَٰنٗا وَعَلَىٰ رَبِّهِمۡ يَتَوَكَّلُونَ٢ ٱلَّذِينَ يُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ يُنفِقُونَ٣ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ حَقّٗاۚ لَّهُمۡ دَرَجَٰتٌ عِندَ رَبِّهِمۡ وَمَغۡفِرَةٞ وَرِزۡقٞ كَرِيمٞ٤﴾ [الأنفال: 2-4]
«بی تردید، مؤمنان فقط کسانی هستند که وقتی الله یاد می شود، دل‌هایشان هراسان می گردد و هرگاه آیاتش بر آنان خوانده می شود،
بر ایمانشان می‌افزاید و بر پروردگارشان توکل می‌کنند.
همان کسانی که نماز برپا می‌دارند و از آنچه روزی‌شان کرده‌‌ایم انفاق می‌کنند.
آنان هستند که به راستی مؤمنند. براى آنان نزد پروردگارشان، درجاتی [والا] و آمرزش و روزىِ نیکو خواهد بود»
2. و الله بلندمرتبه می فرماید: ﴿وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَٰهَدُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَٱلَّذِينَ ءَاوَواْ وَّنَصَرُوٓاْ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ حَقّٗاۚ لَّهُم مَّغۡفِرَةٞ وَرِزۡقٞ كَرِيمٞ٧٤﴾ [الأنفال: 74]
«و کسانی که ایمان آوردند و هجرت نمودند و در راه الله جهاد کردند و کسانی که [این مهاجران را] پناه دادند و یاری نمودند، اینان مؤمنان حقیقی هستند. برای آنان [در بهشت] آمرزش و روزیِ شایسته‌ای خواهد بود»
3. و الله بلند مرتبه می فرماید: ﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ ثُمَّ لَمۡ يَرۡتَابُواْ وَجَٰهَدُواْ بِأَمۡوَٰلِهِمۡ وَأَنفُسِهِمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِۚ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلصَّٰدِقُونَ١٥﴾ [الحجرات: 15]
«مؤمنان [حقیقی] کسانى هستند که به الله و پیامبرش ایمان آوردهاند و [لحظه‌ای در ایمانشان] تردید نکردند و با مال و جانشان در راه الله به مبارزه برخاستند؛ اینانند که [در اعتقاد و عمل] صداقت دارند»
از شعبه های ایمان
شعبه های ایمان زیاد هستند که اقوال نیک و اعمال جوارح و اعضا و اعمال قلوب را شامل می شود.
عَنْ أَبِي هُرَیرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ :
«الْإِيمَانُ بِضْعٌ وَسَبْعُونَ – أَوْ بِضْعٌ وَسِتُّونَ – شُعْبَةً، فَأَفْضَلُهَا قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَدْنَاهَا إِمَاطَةُ الْأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ، وَالْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنَ الْإِيمَانِ»
متفق علیه
ابوهریره از رسول الله نقل می کند که فرمود: «ایمان هفتاد و اندی یا شصت و اندی شعبه دارد که بالاترین آن قول «لااله الا الله» و پایین‌ترین آن بر طرف کردن چیزی است که باعث آزار و اذیت در مسیر راه می‌باشد، و حیا شعبه‌ای از ایمان است»
ارکان ایمان
ارکان ایمان شش عدد می باشند، و در حدیث جبریل ذکر شده است، هنگامی که از پیامبر در مورد ایمان سؤال کرد، رسول فرمود:
«أَنْ تُؤْمِنَ بِاللهِ، وَمَلَائِكَتِهِ، وَكُتُبِهِ، وَرُسُلِهِ، وَالْيَوْمِ الْآخِرِ، وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ»
«اینکه به الله و فرشتگانش و کتاب های او و پیامبرانش و روز آخرت و به تقدیر خیر و شر از سوی الله ایمان بیاوری»
ایمان به الله متضمن چهار امر می باشد
1: فطرت ایمان داشتن
الله هر مخلوقی را بر فطرت ایمان داشتن به خالق خویش آفریده است، همان‌طور که می فرماید:
﴿فَأَقِمۡ وَجۡهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفٗاۚ فِطۡرَتَ ٱللَّهِ ٱلَّتِي فَطَرَ ٱلنَّاسَ عَلَيۡهَاۚ لَا تَبۡدِيلَ لِخَلۡقِ ٱللَّهِۚ ذَٰلِكَ ٱلدِّينُ ٱلۡقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ٣٠﴾ [الروم: 30]
«حقگرایانه و خالصانه به این دین روی آور. [این آیین پاک،] اسلام است که الله فطرت مردم را بر اساس آن سرشته است.
هیچ تغییری در آفرینشِ الله نیست. این است [راه راست و] دین استوار؛ ولی بیشتر مردم [حقیقت را] نمی‌دانند»
عقل دلالت می کند که این جهان دارای آفریننده‌ای است و همه این مخلوقات آفریننده ای دارند که آن‌ها را به وجود آورده است و امکان ندارد که آن ها خودشان یکدیگر را به وجود آورده باشند، و یا به صورت تصادفی ایجاد شوند، پس مشخص می‌شود که آن‌ها به وجود آورنده‌ای دارند که پروردگار جهانیان است، همان‌طور که الله پاک و بلندمرتبه فرموده است: ﴿أَمۡ خُلِقُواْ مِنۡ غَيۡرِ شَيۡءٍ أَمۡ هُمُ ٱلۡخَٰلِقُونَ٣٥ أَمۡ خَلَقُواْ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَۚ بَل لَّا يُوقِنُونَ٣٦﴾ [الطور: 35-36]
«آیا آنان از هیچ آفریده شده اند یا خود آفرینندۀ خویشند؟ آیا آنان آسمان‌ها و زمین را آفریده‌اند؟ [نه،] بلکه آنان یقین ندارند [که الله آفرینندۀ مطلق است]»
حس نیز بر وجود پاک و منزه از هر عیبی دلالت می‌دهد، به درستی که ما به وجود آمدن شب و روز و رزق انسان و حیوان و تدبیر کردن امور آفریننده‌ها را مشاهده می‌نماییم که به صورت قطعی بر وجود الله بلندمرتبه دلالت می‌نماید:
﴿يُقَلِّبُ ٱللَّهُ ٱلَّيۡلَ وَٱلنَّهَارَۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَعِبۡرَةٗ لِّأُوْلِي ٱلۡأَبۡصَٰرِ٤٤﴾ [النور: 44]
«الله شب و روز را می‌گردانَد [و پیاپی می‌آورد]. یقیناً در این [گردش،] عبرتی برای اهل بصیرت است»
الله پیامبران و انبیای خویش را به وسیله آیات و معجزات تأیید می‌نماید که مردم آن‌ها را دیدند و یا شنیدند.
و آن امور خارجی است که از قدرت بشر خارج می باشد، الله به وسیله آن پیامبرانش را نصرت و تأیید می کند و این دلیل قطعی بر وجود فرستنده آن ها که الله است، می باشد.
همان طور که الله آتش را برای ابراهیم سرد قرار داد و او را با سلامت نگه داشت و دریا را برای موسی شکافت و مردگان را برای عیسی زنده کرد و ماه را برای رسول شکاف داد.
پس در وجود الله هیچ شکی نیست:
﴿قَالَتۡ رُسُلُهُمۡ أَفِي ٱللَّهِ شَكّٞ فَاطِرِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ يَدۡعُوكُمۡ لِيَغۡفِرَ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمۡ وَيُؤَخِّرَكُمۡ إِلَىٰٓ أَجَلٖ مُّسَمّٗىۚ قَالُوٓاْ إِنۡ أَنتُمۡ إِلَّا بَشَرٞ مِّثۡلُنَا تُرِيدُونَ أَن تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعۡبُدُ ءَابَآؤُنَا فَأۡتُونَا بِسُلۡطَٰنٖ مُّبِينٖ١٠﴾ [إبراهیم: 10]
«پیامبرانشان گفتند: «آیا در [یگانگیِ] الله – آفرینندۀ آسمان ها و زمین – تردیدی هست؟
او شما را [به ایمان] فرامی‌خوانَد تا گناهانتان را ببخشاید و تا مدتی معیّن به شما مهلت دهد»
آنان گفتند: «شما جز بشری همانند ما نیستید [و] می‌خواهید ما را از آنچه که پدرانمان عبادت می کردند بازدارید. پس دلیلی آشکار [در مورد راستگویی‌تان] برایمان بیاورید»
چه قدر الله دعا کنندگان را اجابت نموده است و به سؤال کنندگان عطا کرده و به فریاد کسانی که در غم و اندوه قرار دارند رسیده و آن‌ها را یاری کرده است، بدون شک همه این ها بر وجود و علم و قدرت الله پاک دلالت دارد:
1. الله بلندمرتبه می‌فرماید: ﴿إِذۡ تَسۡتَغِيثُونَ رَبَّكُمۡ فَٱسۡتَجَابَ لَكُمۡ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلۡفٖ مِّنَ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ مُرۡدِفِينَ٩﴾ [الأنفال: 9]
«[روز بدر را به یاد آورید؛] آنگاه که از پروردگارتان فریادرسى [و یارى] مى‌خواستید و او [درخواستِ] شما را پذیرفت [و فرمود:] بی‌گمان، شما را با هزار فرشته که پیاپی فرود می آیند یاری می کنم»
2. و الله بلندمرتبه فرمود: ﴿وَأَيُّوبَ إِذۡ نَادَىٰ رَبَّهُۥٓ أَنِّي مَسَّنِيَ ٱلضُّرُّ وَأَنتَ أَرۡحَمُ ٱلرَّٰحِمِينَ٨٣ فَٱسۡتَجَبۡنَا لَهُۥ فَكَشَفۡنَا مَا بِهِۦ مِن ضُرّٖۖ وَءَاتَيۡنَٰهُ أَهۡلَهُۥ وَمِثۡلَهُم مَّعَهُمۡ رَحۡمَةٗ مِّنۡ عِندِنَا وَذِكۡرَىٰ لِلۡعَٰبِدِينَ٨٤﴾ [الأنبیاء: 83-84]
«و ایوب را [یاد کن] آنگاه که پروردگارش را [چنین] ندا داد:
«رنج [و بیماری] به من رسیده است و تو مهربان‌ترینِ مهربانانی»
ما [دعای] او را اجابت کردیم و رنجی را که به او رسیده بود برطرف ساختیم و خانواده اش و [نیز تعدادی] همانندشان را به همراه آنان به وی بازگرداندیم [تا] رحمتی از جانب ما و پندی برای عبادت‌کنندگان باشد»
شریعت بر وجود الله پاک و بلندمرتبه دلالت می‌نماید، پس احکام بزرگ و با عدالت که تضمین کننده‌ی منافع بندگان هستند و الله آن ها را در کتاب‌هایش بر انبیا و پیامبران خویش نازل فرمود، دلیلی است بر اینکه آن‌ها از جانب پروردگار حکیم و با قدرت و بسیار دانا می‌باشد که برای منافع بندگان خویش نازل فرمود.
2:پروردگار یکتاست
ایمان به این که الله، پروردگار یکتاست و شریکی برایش وجود ندارد.
پروردگاری که شایسته است تا عبادت شود، پادشاهی است که امور پادشاهی و فرمانروایی به دست او می باشد. همه آفرینش و امور به دست اوست.
هیچ آفریننده و هیچ مالکی به غیر از الله وجود ندارد. همه امور به دست الله یکتا می باشد.
آفرینش و پادشاهی و امور به دست اوست. او پروردگاری است که همیشه غالب و پیروز و مهربان و بی نیاز، و مورد ستایش قرار گرفته است. او بسیار دانا و با قدرت است.
هنگامی‌که از او درخواست رحمت شود، رحم می نماید و هنگامی‌که از او طلب مغفرت شود، می آمرزد. وقتی از او سؤال شود، عطا می کند و زمانی که از او خواسته شود، اجابت می کند.
هر آنچه بخواهد، انجام می دهد و سربازان آسمان و زمین در اختیار او قرار دارند.
1. الله بلندمرتبه می فرماید: ﴿إِنَّ رَبَّكُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ يُغۡشِي ٱلَّيۡلَ ٱلنَّهَارَ يَطۡلُبُهُۥ حَثِيثٗا وَٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَ وَٱلنُّجُومَ مُسَخَّرَٰتِۢ بِأَمۡرِهِۦٓۗ أَلَا لَهُ ٱلۡخَلۡقُ وَٱلۡأَمۡرُۗ تَبَارَكَ ٱللَّهُ رَبُّ ٱلۡعَٰلَمِينَ٥٤﴾ [الأعراف: 54]
«[ای مردم،] بی‌گمان، پروردگار شما الله است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید؛
سپس [آن گونه که شایسته شکوه اوست] بر عرش قرار گرفت. [تاریکیِ] شب را با [روشناییِ] روز می پوشانَد که [هر یک،] آن [دیگری] را شتابان می جوید و خورشید و ماه و ستارگان را [پدید آورد] که [همگی] به فرمانِ او به خدمت [انسان] گماشته شده‌اند. آگاه باشید! آفرینش و فرمانروایی، از آنِ اوست. پربرکت [و بزرگ] است الله که پروردگار جهانیان است»
2. و الله بلندمرتبه می‌فرماید: ﴿لِلَّهِ مُلۡكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا فِيهِنَّۚ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرُۢ١٢٠﴾ [المائدة: 120]
«فرمان روایى آسمان ها و زمین و آنچه در میان آن‌هاست از آنِ الله است. و او بر هر کارى تواناست.
پس ما می‌دانیم و یقین داریم که الله ﻷ پروردگاری است که مخلوقات را به وجود آورده و موجودات را ایجاد نموده و به کاینات صورت بخشیده است و زمین و آسمان‌ها را آفریده است:
﴿إِنَّ رَبَّكُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ يُدَبِّرُ ٱلۡأَمۡرَۖ مَا مِن شَفِيعٍ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ إِذۡنِهِۦۚ ذَٰلِكُمُ ٱللَّهُ رَبُّكُمۡ فَٱعۡبُدُوهُۚ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ٣﴾ [یونس: 3]
«بی‌گمان، پروردگار شما الله است که آسمان ها و زمین را در شش روز آفرید؛ سپس [آن گونه که شایسته شکوه اوست] بر عرش قرار گرفت.
او کار [جهان] را تدبیر می‌کند [و] هیچ شفاعتگری نیست مگر پس از اجازۀ او. این الله است، پروردگارتان؛ پس او را عبادت کنید. آیا پند نمی گیرید؟»
الله، خورشید وماه، شب و روز، آب وگیاه، انسان و حیوان، خاک وکوه، و دریاها را خلق نموده است: ﴿ٱلَّذِي لَهُۥ مُلۡكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَلَمۡ يَتَّخِذۡ وَلَدٗا وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ شَرِيكٞ فِي ٱلۡمُلۡكِ وَخَلَقَ كُلَّ شَيۡءٖ فَقَدَّرَهُۥ تَقۡدِيرٗا٢﴾ [الفرقان: 2]
«همان ذاتی که فرمانروایی آسمان ها و زمین از آنِ اوست و فرزندی [برای خویش] برنگزیده است و در فرمانروایی، هیچ شریکی ندارد و همه چیز را آفریده است و اندازۀ هر چیز را – چنان که مناسبش می‌باشد- تدبیر نموده است»
الله هر چیزی را با قدرت خویش به وجود آورده، وزیر و مشاور و کمک کننده ای برایش وجود ندارد. او پاک و منزه، و پروردگار یکتا و صاحب قدرت و زور است. با رحمت خویش بر عرش قرار گرفته و آسمان را با قدرت خود نگه داشته و زمین را با مشیت و اراده خویش گسترانده و مخلوقات را با اراده‌ی خودش به وجود آورده و با قدرت خویش بر بندگان چیره شده است. او پروردگار مشرق و مغرب است و هیچ معبود بر حقی به غیر از او وجود ندارد. او زنده و پا بر جاست: ﴿ٱللَّهُ خَٰلِقُ كُلِّ شَيۡءٖۖ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ وَكِيلٞ٦٢ لَّهُۥ مَقَالِيدُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۗ وَٱلَّذِينَ كَفَرُواْ بَِٔايَٰتِ ٱللَّهِ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡخَٰسِرُونَ٦٣﴾ [الزمر: 62-63]
«الله آفریدگار هر چیزی است و او تعالی بر همه چیز [نگهبان و] کارساز است. کلید گنجینه‌های آسمان‌ها و زمین از آنِ اوست؛ و کسانی که به آیات الهی کافر شدند، قطعاً زیانکارند»
می دانیم و یقین داریم که خزاین هر چیزی فقط نزد الله است و همه‌ی مخزن‌های آسمان ها و زمین تنها برای الله می‌باشد و مخازن هر چیزی هنگام پیدایش نزد الله موجود است. مخزن آب‌ها، گیاهان، هوا، انبارهای معادن، مخزن صحت و سلامتی و امنیت، نعمت‌ها، عذاب، رحمت، هدایت، قدرت، و عزت، همه این مخازن و غیر آن‌ها نزد الله و تنها به دست اوست: ﴿وَإِن مِّن شَيۡءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُۥ وَمَا نُنَزِّلُهُۥٓ إِلَّا بِقَدَرٖ مَّعۡلُومٖ٢١﴾ [الحجر: 21].
«و هیچ چیز نیست، مگر آنکه گنجینه‌هایش نزد ماست و ما آن را جز به اندازه‌ای معیّن فرو نمی‌فرستیم»
هنگامی‌که آن را دانستیم و بر قدرت الله و عظمت، قدرت، بزرگی، علم، فرمانروایی، مخزن ها و رحمت و یکتابودنش یقین حاصل نمودیم، قلب‌ها به سوی او رجوع می کنند و سینه ها با عبادت او گشایش خواهند یافت و اعضای بدن جهت اطاعت کردن در برابر او تسلیم خواهند شد، و زبان‌ها به خاطر یاد الله، تعظیم و بزرگی و تسبیح و حمد و سپاس او را به جای می‌آورند. پس فقط از الله درخواست کن و تنها از او طلب کمک نما و فقط بر او توکل کن و تنها از او بترس و فقط او را عبادت کن:
﴿ذَٰلِكُمُ ٱللَّهُ رَبُّكُمۡۖ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۖ خَٰلِقُ كُلِّ شَيۡءٖ فَٱعۡبُدُوهُۚ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ وَكِيلٞ١٠٢﴾ [الأنعام: 102]
«این است الله، پروردگار شما؛ هیچ معبودی [به‌حق] جز او نیست؛ آفرینندۀ همه چیز است؛ پس او را عبادت کنید و [بدانید که] او [مراقب و] کارگزار همه چیز است»
3:ایمان داشتن به الوهیت الله
پس می دانیم و یقین داریم که الله یکتا تنها معبود بر حق است و شریک ندارد و تنها او مستحق عبادت است او پروردگار جهانیان و معبود آن ها می باشد و آن چنان که مشروع نموده، او را عبادت می کنیم، بی نهایت او را دوست داریم و در مقابلش ذلیل می‌شویم و بیش از حد او را تعظیم می نماییم.
همان‌طور که در مقابل ربوبیت او مثل آفرینش و اداره کردن و تدبیر امور، تسلیم شدیم، پس واجب است که الوهیت او را نیز به خاطر امر نمودن و مشروع قرار دادن بپذیریم و قبول کنیم و سر تسلیم فرود آوریم.
همان طور که می‌دانیم و یقین داریم که الله در ربوبیت تنهاست و شریکی ندارد، در الوهیت نیز تنها می‌باشد و شریکی ندارد، تنها او را عبادت می کنیم که شریکی ندارد و از عبادت کردن غیر از او اجتناب می نماییم: ﴿وَإِلَٰهُكُمۡ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞۖ لَّآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلرَّحۡمَٰنُ ٱلرَّحِيمُ١٦٣﴾ [البقرة: 163]
«[ای مردم،] معبودِ شما معبودی یگانه است [که] جز او [هیچ] معبودی [به‌حق] نیست؛ بخشندۀ مهربان است»
الله تنها معبود بر حق است و الوهیت و عبادتِ هر معبودی غیر الله باطل است:
﴿ذَٰلِكَ بِأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدۡعُونَ مِن دُونِهِۦ هُوَ ٱلۡبَٰطِلُ وَأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡكَبِيرُ٦٢﴾ [الحج: 62]
«این به سبب آن است که الله حق است و آنچه را که [مشرکان] جز او می‌خوانند [همه] باطل است و الله بلندمرتبۀ بزرگ است»
4:ایمان به اسماء و صفات الهی
معنای آن این است که اسماء و صفات الهی را حفظ نمود و معنای آن ها را فهمید و به آن ها باید اعتراف کرد، و به وسیله‌ی آن‌ها، الله را عبادت نمود و به مقتضای آن ها عمل کرد.
شناخت اوصاف بزرگی و کبریایی و مقام والا و با شکوه الهی قلب‌های بندگان را سرشار از این می نماید که بزرگی او را بیان کنند و در مقابلش تعظیم نمایند.
و شناخت تمام این صفت ها بر بنده واجب می کند که الله را تعظیم و نسبت به او محبت و شوق و علاقه داشته باشد و با او انس و الفت بگیرد و بر او توکل کند و با عبادت الله یکتا که شریک ندارد، به او تقرب جوید و نزدیک شود.
و آن چه را که الله یا پیامبر از نام های نیکو و صفات بلند برای او اثبات نموده است، ما نیز برایش اثبات کنیم و آنچه را که خودش و یا پیامبر از وی نفی کردند، ما نیز از او نفی می کنیم.
و به نام های الله و صفات او و آنچه که بر معانی و آثار آن دلالت می‌دهد، ایمان می آوریم.
ایمان داریم به اینکه الله «رحیم» است و معنایش این است که: او صاحب رحمت است و از اثرات این اسم این است که او بر هرکسی‌که بخواهد، رحم می‌کند. و این قول نسبت به بقیه‌ی اسماء و صفات الهی صدق می‌کند.
و تمام اسماء و صفات الهی را آن طوری که شایسته‌یاوست، بدون تحریف، تعطیل و کیفیت و بدون تمثیل و تشبیه برایش اثبات می‌کنیم، آن چنان که خودش می‌فرماید:
﴿فَاطِرُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ جَعَلَ لَكُم مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ أَزۡوَٰجٗا وَمِنَ ٱلۡأَنۡعَٰمِ أَزۡوَٰجٗا يَذۡرَؤُكُمۡ فِيهِۚ لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ١١﴾ [الشورى: 11]
«او آفرینندۀ آسمان ها و زمین است؛ همسرانى از [جنسِ] خود شما برایتان قرار داد و از چارپایان نیز جفت آفرید؛ به این صورت، تعداد شما را افزایش مىدهد. هیچ چیز همانند الله نیست و همو شنوا و بیناست»
و می‌دانیم و یقین داریم که الله یکتاست و نام های نیکو و صفات بلند مخصوص او می‌باشد، و به وسیله‌ی آن‌ها او را می‌خوانیم.
1. الله بلندمرتبه می‌فرماید: ﴿وَلِلَّهِ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ فَٱدۡعُوهُ بِهَاۖ وَذَرُواْ ٱلَّذِينَ يُلۡحِدُونَ فِيٓ أَسۡمَٰٓئِهِۦۚ سَيُجۡزَوۡنَ مَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ١٨٠﴾ [الأعراف: 180]
«و الله زیباترین نام‌ها را دارد؛ پس او را به آن [نام‌ها در دعاها و …] بخوانید و کسانی را که در [مورد] نام‌هایش به انحراف می روند [و آن‌ها را تأویل و تحریف می‌کنند] رها کنید. آنان به [سزاى] آنچه مى‌کردند، مجازات خواهند شد»
2. عَنْ أَبِي هُرَیرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: «إِنَّ لِلَّهِ تِسْعَةً وَتِسْعِينَ اسْمًا، مِائَةً إِلَّا وَاحِدًا، مَنْ أَحْصَاهَا دَخَلَ الجَنَّةَ»
ابوهریره از رسول روایت می کند که فرمود: «برای الله نود و نه اسم وجود دارد، هرکس آن‌ها را حفظ نماید، وارد بهشت می‌شود»
اصول ایمان به نام‌ها و صفات الهی:
ایمان به نام‌ها و صفات الهی بر سه اصل استوار است:
اول – پاک دانستن الله از مشابهت با مخلوقات در ذات و نام ها و صفات و افعال.
دوم – ایمان داشتن به نام ها و صفاتی که الله یا پیامبرش او را توصیف نمودند.
سوم – عدم جست وجو کردن از کیفیت نام‌ها و صفات و افعال الهی، همان‌طور که کیفیت ذات الله را نمی‌دانیم. همچنین کیفیت نام‌ها و صفات و افعال او را نخواهیم دانست، همچنان که الله پاک و منزه از هر عیب می فرماید:
﴿…لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ﴾ [الشورى: 11].
«چیزى مانند او نیست. و او شنواى بیناست»
مفهوم ایمان به فرشتگان
تصدیق و یقین قطعی داشتن به این که برای الله فرشتگانی وجود دارند. به آن هایی که الله نام گذاری نموده مانند جبرئیل ایمان داریم، و آن‌هایی را که نام‌شان را نمی دانیم، نیز به صورت کلی ایمان داریم، و به آنچه که از ویژگی ها و اعمال‌شان می‌دانیم، نیز ایمان داریم.
از جهت رتبه و درجه به این صورت هستند:
بندگان با کرامت و عبادت‌گزار الله می باشند، و از خصوصیات ربوبیت و الوهیت چیزی ندارند و یک عالَم غیبی هستند که الله بلندمرتبه آن ها را از نور آفریده است.
عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ : «خُلِقَتِ الْمَلَائِكَةُ مِنْ نُورٍ، وَخُلِقَ الْجَانُّ مِنْ مَارِجٍ مِنْ نَارٍ، وَخُلِقَ آدَمُ مِمَّا وُصِفَ لَكُمْ»
مسلم حدیث شماره 2996
عایشه از رسول روایت می کند که فرمود: «فرشتگان از نور، جن ها از شعله های سرکش آتش و آدم آن گونه که برای شما توصیف شده است، آفریده شده‌اند»
فرشتگان از جهت عمل: الله را عبادت و تسبیح می نمایند و آنچه که به آنان امر شود را انجام می‌دهند: ﴿وَلَهُۥ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَمَنۡ عِندَهُۥ لَا يَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِهِۦ وَلَا يَسۡتَحۡسِرُونَ١٩ يُسَبِّحُونَ ٱلَّيۡلَ وَٱلنَّهَارَ لَا يَفۡتُرُونَ٢٠﴾ [الأنبیاء: 19-20]
«آنان شب و روز [الله را] به پاکی می‌ستایند و سستی نمی‌ورزند.
آیا [این مشرکان] معبودانی از زمین برگزیده‌اند که [مردگان را] زنده می‌کنند؟»
از جهت اطاعت کردن از الله: الله به آن ها فرمان برداری کامل در برابر امرش را بخشیده است و قدرت و قوت اجرای دستورات خویش را به آنان عنایت فرموده و آن ها بر سرشت و طبیعت اطاعت کردن آفریده شده‌اند: ﴿…عَلَيۡهَا مَلَٰٓئِكَةٌ غِلَاظٞ شِدَادٞ لَّا يَعۡصُونَ ٱللَّهَ مَآ أَمَرَهُمۡ وَيَفۡعَلُونَ مَا يُؤۡمَرُونَ﴾ [التحریم: 6]
«…[آتشی که] فرشتگانِ خشن و سختگیر بر آن، [گمارده شده‌اند] که هرگز از الله در [مورد] آنچه به آنان فرمان داده، نافرمانی نمی‌کنند، و هر چه فرمان می یابند انجام می دهند»
ایمان به کتاب ها
یقین قطعی داشتن به این که الله بلند مرتبه کتاب هایی را به خاطر هدایت بندگانش بر انبیا و پیامبرانش نازل فرمود و سخنی که الله در این مورد فرموده است، حقیقت دارد.
و هرچه که آن را تضمین می نماید، واقعیت دارد و حق است و هیچ شکی در آن نیست. نام برخی را الله در کتاب خویش ذکر نموده و نام برخی دیگر را فقط الله می داند.
ایمان به پیامبران
تصدیق و یقین قطعی داشتن به اینکه الله در هر امتی پیامبری را مبعوث کرده است تا آنان را فقط به عبادت الله ﻷ دعوت نمایند، و دوری کردن از آنچه که به غیر از او عبادت می‌شود.
همه آن ها پیامبران راستگویی هستند و همه آنچه را که الله آن‌ها را به خاطرش فرستاده است، تبلیغ نمودند.
نام بعضی از آنان را الله برای ما بیان فرموده است و علم داشتن به نام برخی از آن‌ها را الله به خود اختصاص داده است.
ایمان به روز آخرت
قیامت روزی است که الله در آن انسان ها را برای حساب و جزا مبعوث می نماید.
چون روزی بعد از آن وجود ندارد، به روز آخرت نامیده شده است که بهشتیان برای همیشه در بهشت و جهنمیان برای همیشه در جهنم قرار می گیرند.
یقین قطعی داشتن به تمام آنچه که الله و رسولش خبر دادند که در آن روز بزرگ اتفاق می‌افتد، از جمله: حشر، حساب، صراط، میزان، بهشت، جهنم و غیر آنچه که در صحنه‌های قیامت به وجود می آید. بعضی از علامت‌ها و نشانه‌های قیامت قبل از مرگ رخ می‌دهند و بعضی بعد از مرگ به وجود می آیند، از جمله: فتنه و عذاب قبر و نعمت های آن.
ایمان به قدر
تصدیق جازم و قطعی بر اینکه هر خیر و بدی و هر چیزی که واقع می شود در قضا و تقدیر الهی وجود دارد.
همان طور که الله متعال می فرماید: ﴿إِنَّا كُلَّ شَيۡءٍ خَلَقۡنَٰهُ بِقَدَرٖ٤٩ وَمَآ أَمۡرُنَآ إِلَّا وَٰحِدَةٞ كَلَمۡحِۢ بِٱلۡبَصَرِ٥٠﴾ [القمر: 49-50]
«بی تردید، ما هر چیزی را به اندازه آفریده ایم؛ و [چون چیزی را اراده نماییم] فرمان ما فقط یک [کلمه] است؛ به سرعتِ یک چشم بر هم زدن [یا کمتر، انجام می‌پذیرد]»