سجده تلاوت
ابن حزم در «المحلی» (۱۰/۵)، (۱۰۶/۵) گوید:
در قرآن کریم چهارده (آیة) سجده به شرح زیر وجود دارد:
اولین آن در آخر سوره «اعراف»، ۲- سوره «رعد»، ۳- سوره «نحل»، ۴- سوره «سبحان – إسراء»، ۵- سوره «کهیعص – مریم»، ۶- اول سوره «حج»، در اواخر سوره «حج» سجدهای وجود ندارد، ۷- سوره «فرقان»، ۸- سوره نمل»، ۹- سوره «التنزیل»، ۱۰- سوره «ص»، ۱۱- سوره «حم فصلت»، ۱۲- آخر سوره «نجم»، ۱۳- سوره «إذا السماء انشقت – انشقاق»، آیه (لایسجدون)، ۱۴- آخر سوره «اقرا باسم ربک – علق».
حکم سجده تلاوت
(ابن حزم) گوید: سجده تلاوت فرض نیست اما دارای فضیلت است، و میتوان آن را در نماز فرض و سنت و در غیر نماز و هنگام طلوع و غروب و زوال آفتاب و رو به قبله و غیر آن و با طهارت و بدون طهارت، انجام داد. أه.
اما دلیل اینکه سجده تلاوت فرض نیست بلکه مستحب است، اینست که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) سوره «والنجم» را خواند و به سجده رفت [۱]، در حالیکه زید بن ثابت «والنجم» را بر پیامبر(صلى الله عليه وسلم) خواند و (پیامبر) به سجده نرفت[۲]. تا نشان دهد که سجده نبردن هم جایز است همچنین حافظ (ابن حجر) در فتح الباری) (۵۵۵/۲) این را ذکر کرده است، ابن حزم در محلی (۱۱۱/۵) میگوید:
بخاطر اینکه این سجده، نماز بحساب نمیآید پیامبر(صلى الله عليه وسلم) بدون وضو و بدون رو کردن به قبله هر طوری که ممکن بود آن را بجای میآورد، پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (صلاة اللیل و النهار مثنی مثنی)[۳] «نماز (سنت) شب و روز دو رکعت دو رکعت است» پس آنچه که کمتر از دورکعت باشد، نماز نیست مگر اینکه دلیل قاطعی درباره آن بیاید که ثابت کند نماز است مانند طواف و وتر و نماز جنازه، و این در حالی است که هیچ نصی مبنی بر اینکه سجده تلاوت نماز باشد وجود ندارد. أه.
فضیلت سجده تلاوت
از ابوهریره روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (إذا قرأ ابن آدم السجدة فسجد اعتزل الشیطان یبکی یقول: یا ویله، أمر بالسجود فسجد فله الجنة و أمرت بالسجود فعصیت فلی النار)[۴] «وقتی انسان آیه سجده را میخواند و سجده را بجای میآورد» شیطان به گوشهای میرود و گریه میکند و میگوید: وای بر من، انسان مأمور به سجده گردید، و به سجده رفت پس بهشت برای او است، و من مأمور به سجده شدم اما سرپیچی کردم پس جهنم برای من است».
آنچه در سجده تلاوت، خوانده میشود
از عایشه(رض) روایت است: پیامبر(صلى الله عليه وسلم) شبانه در سجدههای تلاوت بارها این دعا را تکرار میکرد: «سجد وجهی للذی خلقه و شق سمعه و بصره بحوله و قوته)[۵] «سجده برد صورت من برای ذاتی که آن را خلق کرد و با توان و قدرت خود حس شنوایی و بینایی را به او داد».
از علی روایت است: وقتی پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به سجده میرفت میفرمود: (اللهم لک سجدت، و بک آمنت، و لک أسلمت، أنت ربی، سجد وجهی للذی شق سمعه و بصره تبارک الله أحسن الخالقین)[۶] «خداوندا! برای تو سجده بردم، به تو ایمان آوردم و تسلیم تو شدم، تو پروردگار من هستی، سجده برد صورتم برای آنکه شنوایی و بینایی به او بخشیده، خداوند خیر و برکتش چه فراوان است و نیکوترین آفرینندگان است».
از ابن عباس روایت است: نزد پیامبر(صلى الله عليه وسلم) بودم، که مردی آمد و گفت: دیشب در خواب دیدم که پای درختی نماز میخواندم، (آیه) سجده را خوانده و سجده بردم، درخت با سجدهام سجده کرد، شنیدم که درخت میگفت: (اللهم احطط عنی بها وزرا، و اکتب لی بها أجرا، واجعلها لی عندک ذخرا) «خداوندا! به خاطر این سجده گناهم را پاک کن و به خاطر آن اجر و پاداشی را برایم بنویس، و آنرا نزد خود برای من ذخیره گردان».
ابن عباس گوید: (فرأیت النبی(صلى الله عليه وسلم) قرأ السجدة، فسجد، فسمعته یقول فی سجوده مثل الذی أخبره الرجل عن قول الشجرة)[۷]. «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) را دیدم که (آیه سجده) را خواند و به سجده رفت، و شنیدم که در سجدهاش همان دعایی را که آن مرد از قول درخت نقل کرد، میخواند».
[۱]) متفق علیه : خ (۱۰۷۰/۵۵۳/۲)، م (۵۷۶/۴۰۵/۱)، د (۱۳۹۳/۲۸۲/۴)، نس (۱۶۰/۲).
[۲]) متفق علیه : خ (۱۰۷۳/۵۵۴/۲)، م (۵۷۷/۴۰۶/۱)، نس (۱۶۰/۲)، د (۱۳۹۱/۲۸۰/۴)، ت (۵۷۳/۴۴//۲).
[۳]) صحیح : [ص. د ۱۱۵۱]، د (۱۲۸۱/۱۷۳/۴)، ت (۵۹۴/۵۴/۲)، جه (۱۳۲۲/۴۱۹/۱)، نس (۲۲۷۳).
[۴]) صحیح : [مختصر م ۳۶۹]، م (۸۱/۸۷/۱).
[۵]) صحیح : [ص. د ۱۲۵۵]، د (۱۴۰۱/۲۸۹/۴)، ت (۵۷۷/۴۷/۵)، نس (۲۲۲/۲).
[۶]) صحیح : [ص. جه ۸۶۶]، م (۷۷۱/۵۳۴/۱)، جه (۱۰۵۴/۳۳۵/۱)، د (۷۴۶/۴۶۳/۲)، ت (۳۴۱/۱۴۹/۵).
[۷]) صحیح : [ص. جه ۸۶۵]، ت (۵۷۶/۴۶/۲)، جه (۱۰۵۳/۳۳۴/۱).